سؤال شمارۀ 1426:
چرا در آیه «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ» و نیز سه آیه بعد از آن، کلماتی که با «نفس» مرتبطند، تماماً مؤنثاند؟
پاسخ:
«یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ؛ ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً؛ فَادْخُلی فی عِبادی؛وَ ادْخُلی جَنَّتی»(فجر/28-27).
همانگونه که در پرسش مطرح شد، تمام کلمات مرتبط با واژگان «نفس»، کلماتی مؤنثاند. «أیتها»، «المطمئنة»، «ارجعی»، «ربّکِ»، «راضیة»، «مرضیة»، «فادخلی» و «ادخلی».
دلیل برخورد با واژه هایی چون «نفس» به عنوان یک عنصر مؤنث به این دلیل است که چنین واژه هایی، مؤنث مجازی می باشند که معیارهایی نیز برای شناسایی آنها وجود دارد؛ به عنوان نمونه، مُصَغر واژۀ «نفس» کلمه مؤنث «نُفَیسه» است که نشانگر مؤنث بودن کلمه اصلی نیز خواهد بود زیرا علمای علم ادب گفتهاند: «إنَّ التصغیرَ یُرَدُّ الأشیاءَ إلى أُصُولِها»؛ «تصغیر بستن، سبب بازگشت چیزهایی که تصغیر بسته شدهاند به اصلشان میشود».
از اینرو با تصغیر بستنِ کلماتی که مؤنث هستند ولی در لفظ دارای تاء تأنیث نیستند، تاء ظاهر میشود؛ مانند هند که هنگام تصغیر میشود «هُنَیدَة» و یا مانند «قوس» که میشود «قُوَیسَة».
بنابراین؛ چون «نفس» مؤنث مجازی است، ضمیری که به آن برگشت میکند و نیز بدل، صفت، حال و ... ، همگی باید برای مطابقت با آن مؤنث آورده شوند، چنانچه در این آیه نیز «المطمئنة» که صفت برای نفس است و همچنین ضمیر در «ارجعی» که به نفس رجوع میکند و «راضیة مرضیة» که حال برای آن میباشند مؤنث آورده شدهاند.
@porsemanenoor