پرسمان نور

سؤال شمارۀ 1425:

چرا با آنکه لفظ «جن» و «انس» مذکرند، برخی فعل‌هایی که در قرآن به آنان اسناد داده می‌شود مؤنث است؟

پاسخ:

به طور کلی در زبان عربی در إستعمالات در مطلق اسم جنس، هم مؤنث جایز است هم مذکر یعنی به إعتبار مختلف از حیث لفظ و معنا می‌توانیم فعل إسنادی به آنها را مذکر و یا مؤنث بیاوریم؛ مانند؛ «المرأة» در مثال: «نِعمت المرأةُ سُعاد» و «نِعمَ المرأةُ سُعاد» که به اعتبار لفظ «المرأة» فعل «نِعمت»، مؤنث آورده شده و به اعتبار معنایش که جنس است و مذکر، فعل «نِعم» مذکر آورده شده است.

در بحث فعلی، جِن در مقابل إنس استعمال می‌شود و به عموم جِنیان و نوع آنها اطلاق می‌گردد. به عبارت دیگر، جِنّ به جماعتی از فرزندان «جانّ» که پدر تمام جنیان است، إطلاق می‌شود، چنان‌که «إنس» نیز اسم جنس است که برای نوع و جماعت انسان‌ها استعمال می‌شود.

هر چند این دو کلمه از حیث لفظ، مفرد و مذکر هستند، اما گاهی به اعتبار آنکه «معنای جمع» در این دو کلمه نهفته است، فعل إسنادی و ضمیر إرجاعی به آنها، جمع آورده می‌شود. هم‌چنین گاهی نیز به اعتبار لفظ «جماعة» که مفرد مؤنث و حاکی از معنای جمعیِ این دو کلمه می‌باشد، فعل اسنادی و ضمیر ارجاعی به این دو کلمه مفرد مؤنث آورده می‌شود.

مانند اسناد فعل جمع مذکر غایب «ظَنُّوا» و ارجاع ضمیر «هُم» و اسناد فعل جمع مذکر مخاطب «ظَنَنْتُمْ» و ارجاع ضمیر آن در آیه: «وَ أَنَّهُمْ ظَنُّوا کَما ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اللهُ أَحَداً»(جن/7)؛ به «انس» و جن، و یا اسناد فعل «اجتمعت» که صیغه مفرد مؤنث مغایب است به «الانس» و «الجن» در آیه «قُل لَّئنِ‏ِ اجْتَمَعَتِ الْانسُ وَ الْجِنُّ عَلىَ أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَاذَا الْقُرْءَانِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کاَنَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا»(إسراء/88). هم‌چنین اسناد فعل مضارع «تقول» که صیغه مفرد مؤنث مغایب است به «الانس» و «الجن» به اعتبار لفظ مفرد مؤنث «جماعة» که حاکی از معنای جمعی این دو می‌باشد.

إسناد فعل مذکر در برخی موارد و مؤنث در برخی موارد دیگر به این دو کلمه در آیات قرآن، به اعتبارات مختلفِ «لفظی» و «معنایی» بوده و در استعمالات عرب نیز نه تنها در لفظ جن و انس، بلکه در مطلق اسم جنس، هم مؤنث جایز است هم مذکر.

@porsemanenoor