قافیه و ردیف :
در قصیده و غزل و دوبیتی و رباعی مصرع اول بیت اول با تمام مصرعهای دوم ابیات همقافیه است اما در مثنوی هر دو مصرع هر بیت همقافیهاند.
تفاوت دوبیتی و رباعی در وزن آنهاست و تفاوت قصیده و غزل در موضوع است .
قطعه مانند قصیده است اما اولین مصرع قافیه ندارد.
قافیه در شعر سنتی اجباری و ردیف اختیاری است . ردیف گاهی یک کلمه است و گاهی طولانیتر است و به شبه جمله یا یک جمله بدل میشود . ردیف طولانی از نظر معنی یا آهنگ شعر نقطهی ثقل آن است .
قافیه باید حداقل شامل یک حرف صدادار باشد : چوب با خواب همقافیه نیست ولی با خوب همقافیه است .
قافیه بخش انتهای کلمات است ( چون اگر تمام کلمه باشد ردیف محسوب میشود ) : کتاب من با دفترمن همقافیه نیست !
قافیه معمولا نباید تکراری باشد : دلم گرفته با غمگرفته همقافیه است اما اگر دستم گرفته را به این دو اضافه کنیم حرف م در دستم و دلم چون کلمه مستقلی است قافیه تکراری محسوب میشود .
بعضیها کمی سخت میگیرند مثلا میگویند آسانی با میتوانی همقافیه نیست چون ی به دو معنی مختلف ( نسبت و ضمیر)آمده است و لحن و آهنگ تلفظش در این دو کلمه تفاوت دارد . در این صورت تکلیف غزل ای پادشه خوبان حافظ چه میشود ؟ آنجا تنهایی و بازایی و توانایی و نپیمایی همقافیهاند! یا اینکه میگویند عاقلانه و عاشقانه و صادقانه قافیه تکراری هستند چون آنه آخر این کلمات فقط برای ساخت صفت نسبی آمده است . البته من با تکرار بیش از حد اینگونه کلمات در یک شعر موافق نیستم ولی اگر این را قاعده فرض کنیم تکلیف شعر حیلت رها کن عاشقای مولوی چه میشود ؟ آنجا مستانه و دیوانه و جانانه قافیهاند !
@amirsadrmo