مصابره

در پاسخ به اشکالات وارد شده به مطلب «النصیحة لأئمة المسلمین» -3

موارد استعمال لفظ نصیحت

در مورد این‌که «نصیحت» در چه معنایی به کار رفته است، استعمال قرآنی نصیحت برای خدا و رسول نشان ‌می‌داد که به همان معنای خلوص است نه پند و اندرز، البته خلوص در هر مرتبه‌ای #لازمه‌ای دارد، وقتی نسبت به خدا و رسول و امام به کار می‌رود، لازمه‌ی خلوص، اطاعت از روی محبت و نصرت در عمل و کلام است (حداقل در مورد خدا که پند جایی ندارد!! و آیه، پیامبر را کنار خدا قرار داده است).

اما چند مورد دوستان آورده بودند که ظاهراً معنای دیگری دارد که با دقت در آنها مشکل حل می‌شود:

1. درمواردی که نُصح پیامبران نسبت به مردم است، دوستان گفتند اینجا اطاعت بی معناست! بله، اما در این موارد هم همان معنای لغوی خلوص، صداقت و بی‌غش بودن مد نظر است، اما لازمه‌ی آن در اینجا خیرخواهی است نه اطاعت، یعنی باز هم همان معنا را ‌می‌دهد:

أُبَلِّغُكُمْ رِسالاتِ رَبِّي وَ أَنْصَحُ لَكُمْ.. (اعراف/62)
أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَ أَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ (اعراف/ 68)

2. روایتی از امیرالمؤمنین ع ذکر شده که گفتند نصیحت غیر از اطاعت است چون در مقابل اطاعت آمده است:

وَ أمّا حَقّی عَلَیْکُم؛ فَالْوَفاء بِالْبَیْعَةِ، و النّصِیحةُ فِی الْمَشْهَد و الْمَغِیبِ و الإِجابَةِ حِینَ أدْعُوکم، وَ الطّاعَةُ حینَ آمُرُکُمْ

اتفاقاً این روایت تأیید کنده برداشت بنده است، در این روایت امیرالمؤمنین ع چهار حق خودشان بر مردم را بیان می‌کنند، که سه تا از آن‌ها واضح است که از نوع اطاعت و تبعیت است: «وفا، اجابت، طاعت»، یعنی کنار هم آمدن این‌ها، به معنی مقابل هم بودن نیست، لذا نصیحت هم اگر با همان معنا استعمال شود نه تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند، بلکه به روح بیان نزدیک‌تر است.
بسیاری از روایاتی و آیاتی که دوستان ارسال کرده بودند هم با این دقت بهتر ترجمه خواهند شد.

البته در در برخی استعمالات، نصیحت به معنای خیرخواهی و گفتن کلامی که مفید برای شنونده است به کار رفته است، که اگر نصیحت در #معنای_فارسی را به آن تأویل ببریم درست است، اما باید توجه کنیم که در همان موارد هم معنای خلوص نیت و صداقت را دارد، یعنی خیرخواهی از روی اخلاص و همراه با محبت است نه پند و اندرز به هر صورت، یا برای طعنه و کنایه و تضعیف. و این استعمالات هم درمورد مردم نسبت به خدا و پیامبر و امام نبوده است.

البته این به آن معنا نیست که پیامبر و امامان اجازه نمی‌دادند دیگران انتقاد کنند یا حرف مخالفی بزنند، بلکه کاملاً پذیرای صحبت‌های مخالف بودند و پاسخ ‌می‌دادند، اما این‌که ما گمان کنیم النصیحة لأئمة المسلمین که پیامبر فرمودند قلب هیچ مؤمنی به آن خیانت نمی‌کند یعنی انتقاد و پند، خیلی دور از واقعیت رفته‌ایم. آیا سلمان که مصداق بارز مؤمن است و حتی در راه رفتن هم پایش را جای پای امیرالمؤمنین ع می‌گذاشت، به‌عنوان وظیفه‌ی ایمانی به امیرالمؤمنین ع پند و تذکر می‌داد؟!!



برای وضوح بیش‌تر مسأله توجه کنیم:

در زیارت حضرت #ابوالفضل ع در روز عرفه، نصیحت برای خدا و رسول و امام حسین ع #کنار_هم آمده است:
«اَشْهَدُ لَقَدْ نَصَحْتَ للَّهِِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَخيكَ» (مفاتیح الجنان)

همچنین در زیارت دیگر حضرت ابوالفضل ع آمده است (تسلیم، تصدیق، وفا، نصیحت): «أَشْهَدُ لَكَ بِالتَّسْلِيمِ وَ التَّصْدِيقِ وَ الْوَفَاءِ وَ النَّصِيحَةِ لِخَلَفِ النَّبِيِّ ص» (مفاتیح الجنان)


جمع بندی بحث را مرحوم فیض کاشانی در کتاب وافی، در مورد #مراتب معنا و مصادیق نصیحت، در ذیل این روایت که کلاً دین را نصیحت دانسته است، به خوبی انجام داده‌اند:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الدِّينُ نَصِيحَةٌ قِيلَ لِمَنْ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِكِتَابِهِ وَ لِلْأَئِمَّةِ فِي الدِّينِ وَ لِجَمَاعَةِ الْمُسْلِمِين

و أصل النصح الخلوص يقال نصحته و نصحت له
و معنى نصيحة اللَّه صحة الاعتقاد في وحدانيته و إخلاص النية في عبادته
و النصيحة لكتاب اللَّه هو التصديق له و العمل بما فيه
و نصيحة رسول اللَّه ص التصديق بنبوته و رسالته و الانقياد بما أمر به و نهى عنه.
و نصيحة أئمة الحق ص التصديق بإمامتهم و وصايتهم و خلافتهم من عند اللَّه و إطاعتهم فيما أمروا به و نهوا عنه
و نصيحة عامة المسلمين إرشادهم إلى مصالحهم
الوافي، ج5، ص: 536


پس نتیجه اینکه نصیحت امام، به معنای خیرخواهی خالصانه و از روی شدت محبت به او و #اطاعت از سخنان و دستورات او است. اما یک سؤال مطرح می‌شود: درمورد امام غیر معصوم (ولی فقیه) هم همینطور است؟

@mosabereh