ادبیات سینا

باسلام ...
جزوه آموزش ساختمان کلمه..
قابل توجه پایه نهم

ساختمان کلمه (ساده، غیر ساده)


1-اسم ساده :اسمی که فقط ازیک جزء معنادارساخته شده باشد:گوسفند ، خانه ،فرهنگ .

2-اسم غیرساده :اسمی که بیش ازیک جزءمعنا داردارد ومی توانیم آن هارابه دویا چندبخش تقسیم کنیم:کتاب خانه  ، قلم تراش ، کارکرد .

انواع اسم غیر ساده :
1-اسم مشتق
2-اسم مرکّب

 

1-اسم مشتق :اسمی که درساختمان آن یک جزءمعنادار

 و یک جزء معناساز (معنی را عوض کند)وجود داشته باشد.

در کلمات مشتق اگر جزء بی معنی قبل از جزء معنی دار باشد ، پیشوند و اگر بعد از آن باشد پسوند نامیده می شود . در زیر به مهم ترین پیشوند ها و پسوند ها ی مشتق ساز اشاره می شود .

 مهم ترین پیشوند ها ی مشتق ساز :

        با + اسم = صفت ؛ مثال : باادب

       بی + اسم = صفت ؛ مثال : بی درد

       نا + صفت = صفت ؛ مثال : نادرست

       نا + اسم = صفت ؛ مثال : ناسپاس

       نا + بن فعل = صفت ؛ مثال : نادان

      ن+بن فعل =صفت؛ مثال:نشکن / نسوز

       هم + اسم = صفت ؛ مثال : هم کلاس

 

مهم ترین پسوند های مشتق ساز :

 

      اسم + ی = صفت ؛ تهرانی ، ماندنی ، خانگی  ( "ی" نکره مشتق ساز نیست . مثل : مردی و ... )

      صفت + ی = اسم ؛ خوبی ، درستی ، آلودگی و...

      اسم + ی = اسم ( اسم حرفه یا مکان شغل ) ؛ خیاطی ، قصابی و...

      اسم + گر = اسم ( صفت شغلی ) ؛ آهنگر ، کوزه گر و...

       اسم + گری = اسم ؛ وحشی گری و...

      اسم یا صفت + یت = اسم ؛ مرجعیت ، آدمیت و...

      بن ماضی+ ار= اسم ؛ کردگار،گفتارو..

      بن ماضی + ه / ـه = صفت مفعولی ؛ خورده ، شنیده و....

نکته: باید توجّه داشت که اگر این ( ه ) جزء ساختمان فعل نباشد تکواژ اشتقاقی خواهد بود یعنی مشتق می سازد . او دید ه ی روشنی دارد ( ه ) و ند مشتق ساز نیست چون جزء خود کلمه  است .

      بن مضارع + ه / ـه = اسم ؛ خنده ، گریه و...

      اسم + ه / ـه = اسم ؛ زباله ، زبانه و...

      صفت + ه / ـه = اسم ؛ زرده ،سفیده و..

      بن مضارع + ـِ ش = اسم ؛ بینش ، دانش و...

      بن مضارع + ان = صفت ؛ گریان ، خندان و ...

      اسم + انه = اسم ؛ صبحانه ، بیعانه و ..

      اسم + انه = صفت / قید ؛ عاقلانه ، محرمانه و ...

      صفت + انه = صفت / قید ؛ عاقلانه ، مخفیانه و ...

      صفت شمارشی + گانه = صفت ؛ دوگانه ، پنج گانه و ...

      بن مضارع + نده = صفت ؛ خورنده ، رونده و ...

      بن مضارع + ا = صفت ؛ جویا ؛ توانا

      بن فعل +