کانال تجزیه و ترکیب قواعد مترجمی

افعال سه مفعولی

در زبان عربی در مجموع هفت فعل وجود دارد که سه مفعولٌ‌به را نصب می‌دهند.این افعال عبارتند از: «أعلَمَ، أرَی، حَدَّثَ، أخبَرَ، خَبَّرَ، أنبَأ و نَبَّأ». مهم‌ترین این افعال «أعْلَمَ» و «أرَی» هستند که کاربرد آن‌ها نسبت به دیگر افعال سه‌مفعولی بیشتر است.

 أعلَمَ
فعل «أعلَمَ» از باب إفعال است و به شرطی سه‌ مفعولی به شمار می‌رود که پیش از ورود به باب إفعال دو مفعولی باشد.
از این رو،فعل «عَلِمَ» اگر یک مفعولی باشد، با رفتن به باب إفعال دو مفعولی می‌شود.برای نمونه «عَلِمَ» در جمله «عَلِمتُ الطَّریقَ»؛ راه را دانستم، یک مفعولی است.
و پس از رفتن به باب إفعال دو مفعولی می‌شود: «أعلَمْتُ زیداً الطَّریقَ»؛ راه را به زید نشان دادم. در این عبارت «زیداً» مفعول اول و «الطّریق» مفعول دوم است.
اما اگر «عَلِمَ»‌ که از افعال قلوب دو مفعولی است به باب إفعال برود، چون قبلاً دومفعولی بوده است، باب إفعال هم یک مفعول به آن می‌افزاید و سه‌ مفعولی می‌شود.

برای مثال اگر فعل «عَلِمتُ» در جمله «عَلِمْتُ زیداً ناجحاً»؛ دانستم که زید قبول است، به باب إفعال برود، سه‌ مفعولی می‌شود: «أعلَمْتُ علیّاً زیداً ناجِحاً»؛ علی را آگاه کردم به این‌که زید قبول شده است. در این جمله «علیّاً» مفعول اول، «زیداً» مفعول دوم و «ناجحاً» مفعول سوم است.

 رأی
فعل «أرَی» نیز از باب إفعال است و همانند «أعلَمَ» به شرطی سه‌ مفعولی به شمار می‌رود که پیش از رفتن به باب إفعال دومفعولی باشد.
بنا بر این فعل «رَأی» اگر به معنای رؤیت بصری باشد، یک مفعولی است؛ مانند: «رَأیْتُ کتاباً».
این فعل اگر به باب إفعال برود، دومفعولی می‌شود: «أریْتُ صدیقي علیّاً»؛ علی را به دوستم نشان دادم. در این عبارت «صدیق» مفعول اول و «علیّاً» مفعول دوم است. همچنین در آیه مبارک «وَكَذلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَالْأرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ»، «نُري» که مضارع فعل «أرَی» است، دومفعولی است؛ چون این رؤیت، رؤیت بصری است. در این عبارت قرآنی «إبراهيمَ» مفعول اول و «ملکوتَ» مفعول دوم است.