﷽
هر روز یک درس از قرآن کریم ۲۳۹
درس امروز منتخب صفحات ۴۷۷ و ۴۷۸
عنوان: سرگذشت سرکشان
آیه: «وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»؛ (سوره فصلت آیه ۱۷)
و اما قوم ثمود را هدایتشان کردیم؛ پس آنان، (کافران) کوردلی را بر هدایت ترجیح دادند؛ در نتیجه به کیفر آنچه کسب می کردند، صاعقه عذاب خفت آور، آنان را گرفت.
مقدمه
قرآن مجید با استناد به عینیت های تاریخی و حوادثی که رخ داده است، سعی در توجه دادن انسان به درک واقعیت و نتایج عملکرد خود کرده است؛ از جمله این موارد، داستان قوم ثمود و علل نابودی آنان با عذاب الهی است که در این آیه، به آن پرداخته شده است.
واژه ها:
استحبوا: ترجیح دادند ، برگزیدند (فعل ماضی از ماده « حب» باب استفعال )
العمی: کوری (مراد، گمراهی است که به استعاره، آن را کوری نامیدند)
صاعقه: شدت صوت رعد (از ماده « صعق»)
الهون: ذلت و خواری
نکات تفسیری
۱-تاریخچه قوم ثمود
ثمود، طایفه ای بت پرست از قوم عرب بودند که پیش از قوم عاد در سرزمین حجر میان حجاز و شام می زیستند و دارای عمرهای طولانی و سرزمین های آباد و خرم و باغ های پر نعمت بودند. حضرت صالح که از ذریه حضرت نوح بود در شانزه سالگی بر آن ها مبعوث شد و تا سن ۱۲۰ سالگی آن ها را ارشاد کرد. در آخر، به آن ها پیشنهاد داد من از خدایان شما درخواست می کنم؛ اگر اجابت کردند، از پیش شما می روم و اگر اجابت نکردند، شما از خدای من چیزی طلب کنید ؛ اگر اجابت کرد، ایمان بیاورید. روز موعود فرا رسید. حضرت صالح ، از یکایک بتان درخواست کرد و جواب نشنید. آن ها از حضرت صالح ع خواستند ماده شتری ده ماهه قرمز رنگ پرکرک از دل کوه بیرون بیاورد و معجزه محقق شد، ولی بازهم ایمان نیاوردند و شتر را کشتند . بعد از سه روز، صاعقه آسمانی آمد و آن ها را هلاک کرد.
۲-منظور از هدایت در آیه چیست؟
هدایت بر دو نوع است
الف) تکوینی: که همان حس فطری و عقل درونی است که خداوند در نهاد هر موجودی قرار داده است تا مسیر خلقت خویش را بپیماید: (ربنا الذی اعطی کل شی ء خلقه ثم هدی) پروردگار ما کسی است که به هر موجودی، آن چه لازمه آفرینش او بوده ، داده؛ سپس هدایت کرده است.
ب) تشریعی: که نشان داده راه با تمام دلایل و معجزات توسط پیامبران است. منظور آیه از هدایت، همان هدایت تشریعی است . خداوند، با لطف خویش پرده ابهام را از پیش چشم آن ها کنار زد و دل های آنان را به جهان کمال راغب کرد ، تا ( اهدنا الصراط مستقیم) را به آن ها بشناساند. (و کیف تکفرون و انتم تتلی علیکم آیات الله و فیکم رسوله و من یعتصم بالله فقد هدی الی صراط مستقیم) و چگونه ممکن است شما کافر شوید با این که آیات خدا بر شما خوانده می شود و پیامبر او در میان شماست و هر کس به خدا تمسک جوید به راه راست هدایت شده است .
۳- اختیار یا اجبار؟
انسان، موجودی است مرکب از عقل و شهوت، عقل به انسان اختیار می دهد راه صحیح را برگزیند و تابع شهوات و هواهای نفسانی نباشد این ایه شریف ، دلیل روشن و بارزی است بر مسأله آزادی و اراده انسان و نظریه جبرگرایی را که مخالف هدف آفرینش است و دستگاه آفرینش را به صورت یک صحنه خیمه شب بازی در خواهد آورد را رد کرده و بر عقاید جبریه خط بطلان می کشد. و قوم لجوج ثمود، با این همه دلایل و معجزات به پیامبرشان ایمان نیاوردند و به تصریح آیه، کوری و ضلالت را بر هدایت ترجیح دادند. به سبب همین اختیارشان با دست خود خود را به هلاکت رسانده و به عذاب سخت الهی گرفتار شدند.
۴-عاقبت سرکشان
خداوند قوم مغرور و خود پسند ثمود را به عذاب سخت گرفتار کرد. عاقبت قوم ثمود در آیات مختلف قرآن به تعابیر گوناگون بیان شده است:
الف) در سوره اعراف ، آیه ۷۸ آمده است :
فاخذتهم الرجفه فاصبحوا فی دارهم جاثمین زمین لرزه شدید آن ها را فراگرفت و صبحگاهان جسم های بی جانشان در خانه هایشان باقی مانده بود.
ب) در پنجمین آیه سوره حاقه می فرماید: فاما ثمود فاهلکوا بالطاغیه . قوم ثمود به وسیله یک عامل ویرانگر نابود شدند.
ج)همچنین در آیه ۶۷ سوره هود آمده است : و أخذ الذین ظلموا الصیحه فاصبحوا فی دیارهم جاثمین قم ستمگر ثمود، به وسیله صیحه آسمانی از میان رفتند و در خانه هایشان به رو افتادند و مردند. اما از این که در آیه مورد بحث، تعبیر به صاعقه شده، ممکن است در ابتدا تصور شود میان این تعابیر، منافاتی وجود دارد؛ ولی با کمی دقت، نشان می دهد که چهار تعبیر فوق (رجفه، طاغیه ، صیحه و صاعقه) به یک حقیقت بازگشت می کند ؛ زیرا صاعقه، دارای تمام خصوصیات مذکور است. صدای وحشتناک دارد که از آن می توان به صیحه آسمانی تعبیر کرد و با آتش سوزان همراه است ؛ لذا می توان به آن ، صاعقه گفت و نقطه ای که فرو می آید، تولید لرزه شدید می کند که می توان به رجفه تعبیر کرد و یک وسیله ویرانگر و مخرب است که به طاغیه تعبیر شده است . در حقیقت بلاغت قرآن ایجاب می کند که ابعاد مختلف یک عذاب را با تعبیرات گوناگون در آیات مختلف بیان کند تا در نفوس انسان ها تأثیر عمیق تری بخشد.
۵-تناسب عذاب و گناه
بین گناه و عذاب، تناسب وجود دارد . خداوند انسان ها را به تناسب گناهانی که انجام می دهند مجازات می کند برای نمونه کسی که پروردگارش را فراموش کند و بخواهد به خیال خود راحت زندگی کند، خداوند زندگی اش را تنگ و سخت قرار می دهد. اگر زنا زیاد شود، زلزله ، و مرگ ناگهانی افزایش می یابد. هرگاه والیان و حاکمان دروغ بگویند، باران بند می آید و هر گاه سلطان ستم کند، دولت، سست وبی اعتبار شود و اگر زکات داده نشود، چهارپایان بمیرند. کسانی که اوامر الهی را سرپیچی کنند و مقابل خدا تکبر ورزند، خداوند آن ها را در دنیا و آخرت، به عذاب خوار کننده ای گرفتار می کند (العذاب الهون) تا در چشم دیگران ذلیل و پست شوند؛ مانند فرعون و نمرود. خداوند قوم ثمود مستکبر را نیز خوار کرد تا مایه عبرت دیگران باشند. پیامبر اکرم ص فرمود: کسی که استکبار ورزد خداوند، او را پست کند.
پیام ها
۱-تاریخ ، بهترین درس عبرت است ( و اما ثمود)
۲-خداوند ؛ قبل از عذاب، اتمام حجت می کند (فهدیناهم ... فاخذتهم )
پس ما هم در مسائل خانوادگی و اجتماعی و اخلاقی و ... قبل از مواخذه باید اتمام حجت کنیم.
۳-شرک ورزی و پرستش غیر خدا، گمراهی و کوری است (فاستحبوا العمی علی الهدی)
۴-جوامع گمراه و گنهکار، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی اند (فاستحبوا العمی علی الهدی فاخذتهم صاعقه العذاب الهون بما کانوا یکسبون)
۵-انسان، در اراده و سرنوشت خود، مختار و آزاد است (فاستحبوا العمی علی الهدی)
منبع: تفسیر همراه
@balaq_ir|بلاغ| http://balaq.ir