﷽
هر روز یک درس از قرآن کریم ۲۳۷
درس امروز منتخب صفحات ۴۷۳ و ۴۷۴
عنوان: اهمیت دعا
آیه: «وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»؛ (سوره غافر آیه ۶۰)
و پروردگار شما گفت: « مرا بخوانید ، تا به شما پاسخ دهم، همانا آنان که از عبادت من تکبر می ورزند، به زودی با خواری به جهنم در می آیند»
مقدمه
دعا، پیوند میان زمین و آسمان ، مایه ارتباط انسان با خدا و پناه انسان در سختی ها و بحران ها است، این که بشر اجازه داشته باشد خدای خود را بخواند و با او دعا و راز و نیاز بپردازد، نعمتی بزرگ و کرامتی برای آدمی است . این آیه علاوه، بر بیان اذن خداوند برای دعا، به تبیین آثار دعا و پیامد ترک آن پرداخته است.
واژه ها:
ادعونی: بخوانید مرا (فعل امر از ماده « دعو» )
استجب: پاسخ می دهم ، اجابت می کنم (فعل مضارع از ماده « جوب» باب استفعال)
یستکبرون: تکبر می ورزند (فعل مضارع از ماده « کبر»
نکات تفسیری
۱-مراد از « ادعونی» در آیه چیست؟
بسیاری از مفسران دعا و خواندن رادر این جا به همان معنای معروفش تفسیر کرده اند جمله « استجب لکم» و روایات متعددی که ذیل آیه درباره دعا و ثواب های آن آمده است نیز شاهد همین معنا است. بعضی دیگر « دعا» را در این جا به معنای توحید و عبادت پروردگار دانسته اند ، یعنی مرا بپرستید و به وحدانیتم اقرار کنید، ولی ظاهر، همان تفسیر اول است.
به نظر می رسد هر دو نظریه با هم قابل جمع باشد، یعنی لازمه دعای واقعی و مناجات حقیقی با پروردگار، شناخت پروردگار و پرستش خالصانه خدا و اقرار به وحدانیت او است ، چنانچه در صحیفه سجادیه و دعاهای مأثور از پیامبر اکرم ص و امامان ع و دعاهای قرآنی، به این حقیقت اشاره شده است . در حدیثی از امام موسی بن جعفر ع می خوانیم : جمعی به امام صادق ع گفتند: « چرا ما خدا را می خوانیم، ولی دعایمان مستجاب نمی شود ؟» فرمود: « زیرا کسی را می خوانید که نمی شناسیدش»
۲- اهمیت دعا
« دعا» و « مناجات با پروردگار» از جایگاه بسیار با عظمتی برخوردار است. البته این جایگاه ویژه دین اسلام نیست ؛ بلکه در ادیان آسمانی همواره دعا جایگاه ویژه ای داشته و دارد ؛ اما در متون اسلامی، این جایگاه بسیار برجسته می باشد. قرآن کریم، در آیات مختلفی بر « دعا» تأکید کرده یا دعاهای انبیاء و بندگان خالص الهی را ذکر کرده است. همچنین دعاهای مأثوره از پیامبر اکرم ص و ائمه اطهار ع بسیار فراوان می باشد. احادیث فراوانی هم درباره دعا وارد شده است . در کتاب شریف کافی که از مهم ترین کتب روایی است ، بابی با عنوان « کتاب الدعاء »نقل شده است. این جا برای بیان اهمیت این مسأله ، به چند روایت اشاره می کنیم:
زراره از حضرت امام باقر ع این حدیث را نقل کرده است که آن حضرت درباره آیه (ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین) فرمود: (مقصود از عبادت) دعا است و بهترین عبادت، دعا است) عرض کردم: مقصود از اواه در آیه « ان ابراهیم لاواه حلیم» چیست؟»
حضرت باقر ع فرمود: اواه یعنی بسیار دعا کننده به درگاه خدا ابن سدیر گوید: به امام باقر ع عرض کردم : کدام عبادت بهتر است؟ فرمود: چیزی نزد خداوند عزوجل بهتر از این نیست که از او درخواست شود و از آنچه نزد او است خواسته شود و کسی نزد خداوند عزوجل مبغوض تر نیست از آن کس که از عبادت او تکبر ورزد (و سرپیچی کند) و از آنچه نزد او است درخواست نکند
حضرت علی ع از پیامبر ص نقل کردند که آن حضرت فرمود: « آیا شما را به سلاحی راهنمایی نکنم که شما را از دشمنان رهایی دهد و روزی شما ها را فراوان سازد ؟ عرض کردند : بله فرمود: پروردگارتان را در شب و روز بخوانید ؛ زیرا سلاح مومن ، دعا است امام صادق ع فرمود: دعا ، قضایی را که از آسمان نازل گردیده و به سختی محکم شده است بر می گرداند.
۳-چرادر برخی موارد، دعاهایمان مستجاب نمی شود ؟
این سوال را به چند گونه می توان پاسخ داد:
الف) وعده خدا مشروط به مشیت خدااست و آیه ذیل به همین مسأله دلالت دارد:
(بل ایاه تدعون فیکشف ما تدعون الیه ان شاء ) بلکه تنها او را می خوانید ، او اگر بخواهد، مشکلی را که به سبب آن او را خوانده اید بر طرف می سازد و ... )
ب) مقصود از « اجابت» توجه و استماع دعا است ؛ یعنی فورا شنیده می شود و مورد توجه قرار می گیرد ولی چه بسا در اعطای خواسته انسان تأخیر بیندازد تا باز بنده خداوند را بخواند و آوازش را بشنود چون خداوند ، دعای بندگانش را دوست دارد.
ج) اجابت ، مشروط به مصلحت و خیر بودن برای دعا کننده است ؛ زیرا خدای حکیم ، به دلخواه بندگان از آنچه خیر و صلاح آن ها است دست بر نمی دارد.
د) لازم نیست اجابت دعا فوری باشد . ممکن است دعا مستجاب شده باشد؛ ولی ظهور آثار آن ، به دلیل پاره ای از مصالح به مدت زیادی تأخیر بیفتد، چنانچه در تغییر گفتار خدای تعالی به حضرت موسی و هارون ع که دعا کردند : « پروردگارا! اموال ایشان را تباه ساز ... » خطاب فرمود: « قد اجیب دعوتکما ... همانا دعای شما مستجاب شد» در روایت آمده است : « میان این خطاب و غرق شده فرعون و نابودی پیروانش (که برای آن دعا کرده بودند) چهل سال فاصله افتاد ... »
هـ بسیاری از افراد ، دعا را به جای کار و تلاش قرار میدهند و فکر می کنند فقط دعا کردن کافی است بدون این که به دنبال اسباب و علل آن کار بروند برای مثال در خانه می نشینند و دنبال هیچ کاری نمی روند و از خداوند روزی طلب می کنند در حالی که خداوند اسباب روزی را در کار و تلاش و کوشش قرار داده است. البته برای فراهم شدن اسباب کار ، باید دعا هم کرد ، اما به دنبال کار نیز باید رفت و تلاش و کوشش باید همراه دعا باشد .
و: بسیاری اوقات گناهان، باعث عدم استجابت دعا می شوند. بنده در دعای کمیل به خداوند عرض می کند : اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعا پروردگارا! برای من گناهانی را بیامرز که دعا را حبس می کند. امام صادق ع فرمود: « به درستی که خداوند عزوجل دعایی که از روی دل سخت و با قساوت باشد اجابت نکند»
ز: استجابت دعا، فقط به معنای برآوردن حاجت نیست ، بلکه شنیدن و ترتیب اثر دادن است ، از این رو در روایات آمده است که برای دعا کننده یکی از سه چیز است : یا خواسته اش برآورده می شود یا به واسطه دعا شری از او مرتفع می شود یا آن که برای او ذخیره می شود
۴- علل و عوامل استکبار در دعا
انسانی که به درگاه خداوند دعا نمی کند ، به سبب یکی از موارد زیر است:
الف) خود را از دعا و خواستن از خدا بی نیاز می داند
ب) خداوند را بر برآوردن نیاز خود قادر نمی داند.
ج) برای خداوند نوعی بخل تصور می کند که در عین قدرت مانع استجابت می شود
د) خداوند را ناشنوا و غیر موثر در امور می پندارد و .. تعدادی از این موارد ریشه در استکبار و گردانفرازی انسان دارد روشن است چنین پنداری پیامدری جز کفر و گرفتاری به دوزخ ندارد .
پیام ها
۱-در دعا کردن تمام توجهمان فقط به خداوند باشد و خالصانه او را بخوانیم (ادعونی ... )
۲-دعا کردن و استجابت، آن از شوون ربوبیت است و دعا باعث کمال انسان است (قال ربکم ... )
۳-دعاهای ما ، اگر شرایط دعا را داشته باشد، استجابت آن حتمی است در این آیه می فرماید: « قال ربکم ...» و در آیه دیگر می فرماید: « و من اصدق من الله حدیثا : و کیست که از خداوند راستگوتر باشد ؟
۴-اگر دعای ما به مصلحت ما باشد، استجابت می شود و خداوند ، به مصالح واقعی ما آشنا است (استجب لکم ... )
۵-دعا ، عبادت است (ادعونی ... یستکبرون عن عبادتی .... )
۶-نتیجه استکبار ورزی ، سقوط ذلیلانه در جهنم است (... یستکبرون ... سیدخلون جهنم داخرین)
منبع: تفسیر همراه
@balaq_ir|بلاغ| http://balaq.ir